Motto: No true effort is ever wasted: Echte moeite is nooit tevergeefs!
Het motto heb ik ontleend aan het boek van V.S. Naipaul (hierna aan te duiden met VS): A House for Mr. Biswas (1961), maar lijkt gebaseerd te zijn op de Bhagavad Gita waarin Lord Krishna aan Arjun de lering geeft dat het niet om het resultaat van jouw handelen gaat maar om de juiste inspanning die je moet verrichten. Het resultaat zelf heb je niet in de hand.
Mr. Biswas lijkt een dergelijk onderricht met de paplepel te hebben meegekregen, omdat hij stamt uit een Brahmaanse familie die qua traditie de heilige geschriften moet bestuderen. De eerste voornaam van de auteur is Vidiádhar, dat in het Hindi en Sanskrit drager van kennis of wijsheid betekent.
Wel verdient de naam Mr. Biswas (in de Nederlandse vertaling ‘meneer Biswas’) enige toelichting. Biswas betekent in het Hindi (ook Sarnámi) geloof of vertrouwen. Ik ben geen recensie tegengekomen, maar sluit niet uit dat die er zijn, waarbij de naam Biswas wordt geanalyseerd. Veelal gaat met ervan uit dat de naam willekeurig is. Ik ben echter van mening dat VS die tot de laatste categorie personen in Trinidad behoorde die nog Hindi sprak, bewust voor deze naam gekozen heeft. Hiermee geeft hij aan dat geloof en vertrouwen met de nadruk op vertrouwen in jezelf, een essentiële waarde is in het leven. Uit het boek blijkt ook dat Mr. Biswas ondanks alle calamiteiten die hem getroffen hebben, zijn zelfvertrouwen nimmer verloren heeft.
Het boek begint met een proloog waarbij Mr. Biswas, nauwelijks 46 jaar oud, op zijn sterfbed ligt en zijn leven de revue laat passeren. Hij is getrouwd en heeft 5 kinderen. Toch gaan zijn laatste mijmeringen niet over zijn familie, maar lijkt hij eerder te reflecteren op zijn schamele bezittingen. Hierover zou verder gefilosofeerd kunnen worden, maar hierbij wordt dit achterwege gelaten.
Het boek is dus in een flashback constructie geschreven. Reeds bij zijn geboorte waren de tekenen ongunstig. Mr. Biswas, zoals hij vanaf zijn geboorte in het boek wordt aangeduid was “verkeerd om” geboren. Het is mij persoonlijk niet helemaal duidelijk wat hiermee bedoeld wordt omdat het kan zijn in een verkeerde positie, maar ook in een verkeerd lichaam. Bovendien had hij zes vingers. Ook hier is het onduidelijk wat dat betekent, zes vingers in totaal, of zes vingers aan één hand. Ik denk dat het laatste het geval was.
Maar bovendien heeft de vroedvrouw de ouders de stuipen op het lijf gejaagd door te vermelden dat hij de ondergang zou betekenen van zijn vader en moeder. De profetie ten aanzien van zijn vader kwam al spoedig uit. Mr. Biswas speelde een spelletje (‘schuiltje’), waarbij hij zich verborgen hield. Zijn vader ging op zoek naar hem en iemand zei een vreemd geluid gehoord te hebben in de vijver dichtbij het huis. Zijn vader, een geoefend zwemmer, en de beste duiker van het dorp, sprong in het water op zoek naar hem maar kwam niet meer naar boven. Hij bleek tijdens het duiken verdronken te zijn.
Dat is het begin van het gecompliceerde leven van Mr. Biswas. Zijn moeder Bipti was niet in staat voor de kinderen te zorgen, daarom werden ze verdeeld onder familieleden. Mr. Biswas werd zelfs een tijdje ondergebracht bij een pandit met de bedoeling om uiteindelijk ook dit beroep te zullen uitoefenen. Tijdens de leerperiode haalde meneer Biswas wederom een schelmenstreek uit, waarbij hij het terrein van de pandit verontreinigde met zijn in doeken gedeponeerde en weggeworpen uitwerpselen, die op een heilige boom van de pandit terecht kwamen. Hierna werd hij terstond als een paria uit het huis van de geestelijke verjaagd.
Meneer Biswas werd uiteindelijk letterschilder en kwam alszodanig in contact kwam met de familie Tulsi die in het imposante Hanuman huis woonde en zijn schoonfamilie zou worden.
Terwijl hij aan het werk was zag hij een leuk meisje achter de toonbank van de winkel. Hij wilde een afspraakje maken en schreef haar een briefje. Dit briefje werd echter onderschept en ter kennis gebracht van de mater familias van de Tulsi grootfamilie. Laatstgenoemde ontbood meneer Biswas op audiëntie en na een kort gesprek werd het huwelijk tussen hem en Shama Tulsi ter plekke geregeld. Na de bliksemsnelle huwelijksvoltrekking nam meneer Biswas zijn intrek bij de joint family Tulsi.
Opgemerkt moet worden dat Hanuman in de Indiase mythologie een devtá (halfgod en half aap en half mens) is die dienstbaarheid symboliseert. Van meet af aan voelde meneer Biswas zich niet thuis in het Hanuman huis, dat sarcastisch door hem aangeduid werd als het apenhuis. Hij kreeg met zijn vrouw één kamer toegewezen en moest zich verder onderwerpen aan de discipline van de weduwe Tulsi, die er de scepter zwaaide. Hierbij werd ze bijgestaan door haar schoonzoons die meneer Biswas, naar zijn gevoel, terroriseerden.
Zijn drang naar onafhankelijkheid en vrijheid leidden ertoe dat hij zo spoedig mogelijk een eigen onderkomen wilde hebben. Maar hoe moest hij dat realiseren? Hij was zo arm als een kerkrat en leefde op kosten van zijn schoonfamilie. Dit werd hem ook constant onder de neus gewreven door zijn vrouw Shama. Hij slaagde er wel in belast te worden met een vervallen winkel van de Tulsi’s buiten Port of Spain, waar hij onder erbarmelijke omstandigheden alleen met zijn gezin kon wonen. De winkel ging echter mede door het slechte zakelijke inzicht van meneer Biswas, spoedig bankroet.
Daarna slaagde hij er ondanks zijn schamele inkomsten in tot twee maal toe bouwwerken op te zetten die niet de naam van huis verdienden. Het eerste huis werd door het water weggespoeld, terwijl het tweede door brand verloren ging. Daarna vestigde hij zich in de hoofdstad Port of Spain in een éénkamer woning. Ondanks zijn geringe vooropleiding, maar dankzij zijn belezenheid, slaagde hij erin journalist te worden bij de Sentinel, een Trinidadiaans dagblad.
Hij werd echter slecht betaald en kon met moeite het hoofd boven water houden. Maar er begon wat licht te gloren in de duistere horizon van zijn leven toen hem een baan als ambtenaar op een nieuw departement werd aangeboden. Zijn verdiensten waren van dien aard dat hij in staat was met een financiering van zijn zwager, een ogenschijnlijk goed huis te kopen, dat achteraf toch allerlei gebreken bleek te hebben. De eigenaar en bouwer ervan, een gewiekste notarisklerk die het pand aan hem verkocht had, bleek een oplichter te zijn.
Na enige tijd werd het departement opgeheven en moest meneer Biswas opnieuw tegen een lager loon bij zijn oude werkgever, de Sentinel aan de slag gaan. Maar in ieder geval was zijn droom bewaarheid geworden.
Kort daarna sloeg het noodlot, zoals we dat kennen uit de Griekse tragediën, wederom toe. Hij werd ernstig ziek en na ontslagen te zijn uit het ziekenhuis kreeg hij thuis bericht van zijn werkgever dat hij ook daar ontslagen was. We zijn dan terug aan het begin van het verhaal.
De boodschap van het boek:
We kunnen zeggen dat de drang naar vrijheid en zelfstandigheid van de mens sterk benadrukt wordt en dat het werk als zodanig een existentialistisch karakter vertoont. Ook al ontbreken de financiële middelen, dan nog is het voor de mens ondragelijk om ondergeschikt te zijn aan zijn medemens.
Jean-Paul Sartre heeft gezegd dat de mens in het leven geworpen is en veroordeeld tot vrijheid. Sartre was van mening dat de existentiële vrijheid in een wereld zonder hogere macht zin of betekenis geeft aan het leven. Op deze opvatting is uiteraard kritiek mogelijk, maar meneer Biswas is wel een goed voorbeeld van de visie van deze filosoof. Hoewel hij religieus is opgevoed, lijkt hij zich steeds meer op te stellen als een vrijdenker. Een argument hiervoor is ook dat hij altijd de boeken van Marcus Aurelius en Epictetus dicht bij zijn bed had. Laatstgenoemden zijn beroemde vertegenwoordigers van de leer van de Stoa. Één van de belangrijkste leerstellingen van deze filosofie is dat je je niet druk moet maken over zaken waar je niets aan kan doen. Alleen datgene waar je vat op hebt en mogelijk veranderd kan worden, verdient jouw aandacht. Ook moet je volgens de Stoïcijnen gelijkmoedig blijven bij voor- en tegenspoed. Bij tegenspoed moet je dus niet huilen tot je erbij neervalt, maar bij voorspoed moet je ook geen gat in de lucht springen!
Ik denk dat deze filosofie van grote steun geweest is voor meneer Biswas, die ondanks zijn Brahmaanse afkomst soms atheïstische, althans niet-godsdienstige denkbeelden lijkt te hebben. Hij heeft steeds vooruitgekeken en ondanks alle tegenslagen toch zijn doel weten te bereiken: A house for Mr. Biswas!
Carlo Jadnanansing besprak ‘A House for Mr. Biswas’ van Nobelprijswinnaar V.S Naipaul tijdens de presentatie van zijn in boekvorm gebundelde recensies ‘83 Recensies’ d.d. 29-09-18 te Paramaribo in de B.S. Het Park
Carlo Jadnanansing